पाल्पा। लोककला संस्कृतिमा धनी रहेपनि त्यस्ता कलाकारको उचित किसिमबाट सम्मान हुन नसक्दा गन्र्धव समुदायले सारङ्गी रेटेर नागरिकलाई सचेत बनाउने परम्परागत पेसा अहिले लोप हुदैँ गएको छ ।
रेडियो र टेलिभिजन नेपालीका घरमा नहुदाँ बस्तीमा सङ्गीतको माध्यमाबाट सुचना, सन्देश र मनोरञ्चन प्रवाहका निम्ति सारङ्गी सञ्चार प्रवाह गर्ने गतिलो साधन हो । नेपालीका हात हातमा मोवाइल, घर घरमा रेडियो र टेलिभिजन लगायतका सामाजिक सञ्चालको प्रयोगका कारण सारङ्गी बजाउने परम्परातको अन्त्य हुने अवस्था देखिएको छ ।
जातीय छुवाछूत, आर्थिक, सामाजिक, साँस्कृतिक तथा धार्मिक रुपमा चर्को विभेद र गाउँवस्तीमा घुमफिर गर्नुपर्ने बाध्यताले युवा पुस्ताको आकर्षण हुन नसक्दा एउटा युगको सञ्चार प्रवाह गर्ने सिप नै सङ्कटमा पर्ने खतरा बढेको छ ।
तानसेन नगरपालिका–६ का ६८ वर्षीय रामबहादुर गन्र्धवले १० वर्षको उमेरदेखि सरङ्गी रेटेर २ छोरा १ छोरीलाई शिक्षादिक्षा र श्रीमति सहित पाँच जनाको परिवारलाई लालनपालन गर्न सक्षम हुनुभयो ।
सारङ्गी रेट्दै गीत गाउँदा तानसेनको बसर्पाक क्षेत्रमा ८÷१० घरपरिवार सारङ्गी बजाउने पेसाबाट जीवीकोपार्जन भएपनि अहिले जीवीकोपार्जनमा नै समस्या भएको र आफुलाई राज्यतहबाट सहयोग नभएको उहाँले बताउनुभयो । पाल्पाको तानसेन, भैरवस्थान, ताहँुमा गन्र्धव समुदायको बस्ती रहेपनि अहिले सारङ्गी बजाउने आफु पाल्पामा एक्लो लोकगायक भएकोमा दुखोसो पोख्नुभयो ।
तानसेनको वर्सपाक क्षेत्रमा अहिले २५ घर गन्र्धव समुदायको वस्ती रहेपनि परम्परागत सारङ्गी बजाउने क्षमता भएका दुई घर मात्र छन् । बलबहादुर गन्र्धव र रामबहादुर गन्र्धव मात्र हुन तर बलबहादुर व्यापार र समाजसेवातर्फ आकर्षित भएपनि २०४७ सालपछि यो पेशा छाडेको बलबहादुरको ६२ वर्षीय श्रीमति प्रेमकुमारी गन्र्धवले बताउनुभयो ।
प्रेमकुमारी गन्र्धवका अनुसार बुबाहरुले सारङ्गी रेट्दै गाउँ बस्तीमा घुमफिर गरी हुर्काउनुभयो । बुबाले पहिला इतिहास सम्वन्धि गीत पनि गाउने चलन रहेको र अहिले लोकगीतहरु गाउने चलनको विकास भएको उहाँले बताउनुभयो । रेडियो र टेभीको प्रत्येकको घरमा बज्न थालेपछि सारङ्गी बजाउनेहरुलाई अपमानित हुनुपर्ने बाध्यताले यो पेशा लोप हुन पुगेको उहाँको भनाई छ ।
वलबहादुरसँग विवाह भएपछि उहाँ केही समय श्रीमानका साथ सुनौली बस्नुभयो । सुनौलीमा कोठा लिई बसेका बलहादुरको दिनभर सारङ्गी बजाउँदै हिडने र पैसा पनि प्रशस्त कमाइ हुने गरेको सम्झना छ । कतै निकै सम्मान त कतै घृष्णा हुन थाल्यो, त्यो सहन नसकेपछि गाउँ फर्केर प्रेमकुमारी बाख्रा, बँगुर, अदुवा खेतीतर्फ लाग्नुभयो । श्रीमान व्यापार गर्न थालेसँगै घरमा पनि सारङ्गीको धुन सुन्न रेडियो र टेलिभिजन नै खोल्नुपर्ने स्थिति आएको उहाँको भनाई छ ।
२०६८ सालको जनगणना अनुसार ९८ पुरुष र ९५ महिला गरी तानसेनमा कुल १ सय ९३ जना र रिब्दीकोट गाउपालिकाको भैरवस्थानस्थित ११ महिला र ११ पुरुष गाउ र रम्भा गाउपालिकाको ताहुमा ८ पुरुष र १९ महिला गन्र्धव समुदायको जनसंख्या रहेको छ ।
पाल्पामा गन्र्धव समुदायको बस्ती ठुलो मात्रामा रहेपनि सारङ्गी बजाउने पुस्ताको अभाव हुन थालेको छ । गन्र्धव टोलविकास समिति तानसेनका अध्यक्ष दिनेश गन्र्धवले पहिला सामाजिक रुपमा बुबाहरु अपमानित भएको देख्दा पो पेसामा आकर्षित हुन सकिएन, अहिले पेशा अन्य जातिले खोसेकोमा दुखेसो पोख्नुभयो । सारङ्गी बजाउन नजानेको दिनेशलाई पछुतो समेत छ ।
सारङ्गी बजाउने पेशा छाडेका परिवारहरु अहिले स्वदेश तथा विदेशमा काम गर्दछन् । व्यापार, व्यवसाय खेतीपाति पशुपालन लगायतका पेशाबाट अहिले जीवीकोपार्जन गर्न आकर्षित भएका छन् । पछिल्ला वर्षमा गन्र्धव समुदायका बालबालिकाहरु शौक्षिक रुपमा अघि बढेको पाइन्छ ।
एउटा युगको सञ्चार प्रवाह गर्ने सिप र प्रविधि नै लोप हुन नदिन सारङ्गी बनाउने र बजाउने तालिमको राज्यबाट उचित व्यवस्था गर्नुपर्ने गन्र्धव समुदायको भनाई छ ।
